نشریه گنجینه دارالفنون
پیاپی 12 (زمستان 1399)

میرزا ابوالحسن خان صدیقی، نقاش و مجسمه ساز برجسته و معاصر ایران، از شاگردان کمال الملک بود. حدود هشتادوسه مجسمه از او باقی مانده است که برخی از آن ها بسیار شاخص اند، از جمله تندیس فردوسی در میدان فردوسی تهران، تندیس امیرکبیر در پارک ملت تهران، تندیس یعقوب لیث صفاری در زابل، تندیس خیام در پارک لاله تهران، تندیس نادرشاه افشار در آرامگاه نادرشاه در مشهد، طرح چهره ابوعلی سینا در همدان. در این مصاحبه درباره فعالیت های استاد صدیقی و سرنوشت تندیس امیرکبیر به نقل از دخترشان، خانم نوشین دخت صدیقی، مطالبی می خوانیم.

آقای دکتر بهشتی سرشت، استاد تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، مصاحبه ای جالب و شنیدنی با رادیو قرآن، در دی ماه 1399، داشتند. به درخواست فصلنامه گنجینه دارالفنون این مصاحبه با سوال ها و پاسخ های استاد تکمیل شد که در ذیل در اختیار خوانندگان محترم این شماره از فصلنامه قرار می گیرد.

بعد از گذشت 170 سال، همچنان آگاهی از دیدگاه های مختلف درباره امیرکبیر حاوی نکات ارزشمندی است که ما را به شناخت شخصیت او دقیق تر و شاید واقع بین تر کند. جناب حجی الاسلام و المسلمین دکتر علی ذوعلم، عضو هییت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و رییس سابق سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی از سال 1399-1397 بوده اند و در حوزه تعلیم وتربیت دینی و اسلامی تالیفات و تجارب ارزشمندی دارند. با توجه به اینکه مدتی مسیولیت مدرسه و موزه دارالفنون به عهده ایشان بوده است مناسب دیدیم هم زمان با سالگرد شهادت امیرکبیر (بیستم دی ماه) با ایشان گفت وگویی داشته باشیم؛ این نوشته، حاصل این گفت وگوست.

خدمات امیرکبیر برای به سلطنت رساندن ناصرالدین شاه، خدماتش در دوران سه سال و دو ماه به مملکت، ویژگی های شخصیتی اش، بهانه ها برای عزل و درنهایت تبعید او در مقاله ای مختصر خلاصه و مستند شده، که درعین حال جامع و خواندنی و به قلم استاد حدادی است، در ذیل تقدیم می شود.

در شماره 8 این فصلنامه مقاله‏ ای ارزشمند از پژوهشگر و محقق محترم آقای دکتر کسروی درباره تصویر و پرتره واقعی از امیرکبیر منتشر شد که در آن مقاله ایشان با شواهد علمی و مستند، که به دست آورده بودند، دو تصویر از امیر کبیر را نقاشی کردند که متناسب با شواهد علمی و پژوهشی ایشان بوده است. آنچه در ذیل می‏آید توضیحی درباره آن دو تصویر است.

امیرکبیر علاوه بر سیاست، اقدامات اجتماعی، عدالت اجتماعی و توسعه اقتصادی و فنی در حوزه فرهنگی کارهای ارزشمندی انجام داد. تاسیس دارالفنون و روزنامه وقایع اتفاقیه ازجمله کارهای فرهنگی ایشان بود که این ها سرچشمه فعالیت ها و جریان های فرهنگی و هنری شد. تاسیس اولین سالن نمایش، به سبک جدید و ترجمه آثار نمایشی و اجرای آن در سالن مذکور یکی از این مواردی است که در این مقاله به آن پرداخته می شود.

مدرسه دارالفنون طی سالیان متوالی و متمادی فراز و فرودهایی داشته و مراحلی را از جهت نوع، کیفیت و قالب آموزشی داشته است. اوایل یک مدرسه عالی مهارت آموزی و مهارتی بوده و بعد با تاسیس دانشگاه و مراکز آموزش عالی تخصصی و انتقال این کارکردها به آن مراکز، تبدیل به دبیرستان دارالفنون شده است و در مرحله ای به مرکز تربیت معلم تبدیل شده است. فارغ التحصیلان این مدرسه جدای از این تحولات اکثرا (نه همه) افراد تاثیرگذار و جزو شخصیت های فرهنگی، علمی و سیاسی کشور بوده اند. در این مقاله فهرستی از تعدادی از مشاهیر دارالفنون ارایه می شود ارایه این اسامی به منزله تایید تفکرات سیاسی و دینی و روش های مدیریتی و... آن ها از سوی این فصلنامه نیست بلکه فقط قصد داریم نمونه ای از این اشخاص و تاثیرات یک حرکت فرهنگی و آموزشی را در جامعه ایران در طول تاریخ نشان دهیم.

بیان روایات و خاطرات تاریخی از زندگی بزرگان یا حوادث تاریخی و اجتماعی، و به قولی تاریخ شفاهی، بیانگر بخش هایی از واقعیات درباره اشخاص و شرایط زیست بوم آن زمان است که برای پژوهشگران و محققان منبع ارزشمندی است تا درک بهتر و واقع بینانه تری از آن زمان و شرایط افراد و پدیده های تاریخی داشته باشند. آنچه در ذیل آمده خاطراتی از زندگی امیرکبیر است.

نجابت و مظلومیت امیرکبیر، با آن همه جذبه و اهمیت، روایتی شنیدنی است که هر آزادمردی را متاثر می کند. این روایت به اختصار اما به شیوایی در یادداشت ذیل نقل شده است.

امیرکبیر و دارالفنون و سایر اقدامات اصلاح گرایانه ایشان از منظر غیرایرانی ها و ایران شناسان و ایران دوستان مهم و برای پژوهشگران قابل بررسی است. در یادداشت ذیل مطلبی در این خصوص از منظر و سفرنامه محمدحسین آزاد می خوانیم.

هدف امیرکبیر توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور بود و آموزش، به ویژه آموزش پزشکی به صورت علمی، یکی از راهکارهای مدنظر او بود. امیرکبیر با توسعه رشته طب و پزشکی و در ادامه، با تاسیس مدرسه طب برای توسعه بهداشت عمومی در سطح جامعه، گام هایی در رسیدن به این هدف برداشت. اجرای طرح واکسن آبله در سراسر کشور، مقابله با بیماری های واگیردار و پیشگیری از آن ها از اهداف عالیه امیرکبیر بود. در ذیل یادداشتی در این زمینه ارایه می شود.

ساختمان دارالفنون نمادی فرهنگی و میراثی تاریخی است. طراحی ساختمان و اجزای آن، سازه ها و کاشی کاری هایش معانی و مفاهیم عمیق فرهنگی دربردارد. تجزیه وتحلیل آن ها می تواند به شناخت بیشتر نگرش سازندگان آن کمک کند و روح عمیق حاکم بر آن را برای ما روشن کند. استاد احمد صافی در نوشته حاضر به بررسی پیام های کاشی های به کاررفته در این بنا پرداخته است.

در این شماره به روال گذشته به معرفی کتاب های مرتبط با موضوع فصلنامه گنجینه دارالفنون خواهیم پرداخت. کتاب امیرکبیر، نوشته اقبال آشتیانی، یکی از چند کتاب معتبر و مرجعی است که تاکنون نوشته شده است. دکتر فریدون شایسته در این بخش به معرفی این کتاب پرداخته است.